روزگاری شاید فقط اپراتوری تلفن یا همان تلفن‌چی و آموزگاری و آموزش به سایر نابینایان، تنها شغل‌های متداول برای افراد با آسیب بینایی بود؛ اما محدودیت ظرفیت پذیرش در چنین مشاغلی از یک سو و خودکار شدن دستگاه‌های تلفن از سوی دیگر، این موقعیت‌های شغلی را هم برای نابینایان با خطر مواجه کرد. حالا دیگر باید در اندیشه مسیرهای تازه‌ای برای اشتغال این قشر از جامعه بود.
با پیشرفت همه‌جانبه فناوری اطلاعات و افزایش نفوذ آن در زندگی بشر در سالیان اخیر، حالا نابینایان هم در پی تصاهب سهم خود از این اقیانوس گسترده و بی‌کران هستند. نابینایان زیادی به ادامه تحصیل در رشته کامپیوتر یا سایر رشته‌های مرتبط با فناوری اطلاعات علاقه‌مندند، اما چالش‌هایی بر سر راهشان خودنمایی می‌کند که گروهی از آنان را از آغاز یا ادامه این مسیر باز می‌دارد. در این مجال کوتاه، به بخشی از این چالش‌ها نگاهی گذرا خواهیم داشت.
امتناع از پذیرش نابینایان در رشته‌های کامپیوتری
اولین چالش مهم نابینایان در ورود به رشته کامپیوتر، چه در دوره هنرستان (متوسطه دوم) و چه در دوره‌های دانشگاهی، امتناع مسئولان از پذیرش آنان است. اگرچه شماری از مراکز آموزشی کشور اکنون دیگر نسبت به پذیرش دانشجویان نابینا و کم‌بینا در رشته‌های حوزه فناوری اطلاعات توجیه شده‌اند، اما هم‌چنان اینجا و آنجا خبرهایی از مخالفت‌های سرسختانه با ورود نابینایان به رشته‌های کامپیوتری، خصوصاً در هنرستان‌ها، به گوش می‌رسد که بی‌تردید، از عدم آگاهی و آشنایی مسئولان مربوطه با ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در افراد با آسیب بینایی سرچشمه می‌گیرد.
مناسب نبودن فضای آموزشی برای محصلان نابینای رشته کامپیوتر
مراکز آموزشی، خصوصاً دانشگاه‌ها که غالباً دارای محوطه‌های وسیع‌تری هستند، گاهی حتی برای افراد بینا هم چالش‌هایی را به همراه دارند، چه برسد افراد با شرایط خاص؛ می‌توان با رعایت چندین اصل ساده معماری و ساختمان‌سازی، آن هم با هزینه‌ای بسیار اندک، عبور و مرور در این مکان‌ها را برای افراد با آسیب بینایی نیز کاملاً ایمن و آسان ساخت.
هم‌چنین، می‌توان با مجهز کردن کامپیوترهای آموزشی و کارگاهی به صفحه‌خوان‌های ویژه نابینایان و دسترس‌پذیرسازی اتوماسیون‌های آموزشی، وب‌گاه‌ها و سایر بسترهای مجازی، تحصیل نابینایان و کم‌بینایان را با سهولت بیشتر ممکن ساخت و شرایط تحصیلی بدون دغدغه و دردسری را برای آنان فراهم آورد.
مناسب نبودن محتوای آموزشی برای محصلان نابینای رشته کامپیوتر
یکی دیگر از چالش‌های مهم موجود بر سر راه تحصیل نابینایان در رشته کامپیوتر، مناسب نبودن بخشی از محتوای درسی برای آنان است. برای نمونه، برخی واحدهای درسی که صرفاً مربوط به گرافیک و تصویر می‌شوند، مانند فتوشاپ؛ یا دروسی که قسمتی از مطالب آن مبتنی بر گرافیک هستند یا برای درک بهتر باید در قالب شکل و تصویر ترسیم شوند.
متأسفانه، گاهی برای رفع این مشکلات آسان‌ترین راه حل ممکن، یعنی حذف واحد درسی یا همان قسمت از درس و سؤال مربوطه از آزمون نهایی، در پیش گرفته می‌شود که این اقدام، تنها محروم ماندن دانشجویان نابینا از سطح سواد واقعی را به همراه خواهد داشت. اصلاح شیوه آموزش، جایگزینی روش‌های غیربصری، استفاده از توضیح به جای ترسیم و مانند این‌ها ازجمله اقداماتی هستند که به حذف محتوا کاملاً ترجیح دارند.
عدم آگاهی و آشنایی مدرسان با کیفیت آموزش نابینایان
از موانع پذیرش محصلان نابینا در رشته‌های کامپیوتری و مناسب نبودن فضای فیزیکی، بسترهای مجازی، ابزارها و محتوای درسی که بگذریم، ناآگاهی و ناآشنایی دبیران و استادان دانشگاه، خود قصه تلخ دیگری است. مدرسی که روی تخته، مطالب را می‌نویسد یا شکل‌ها را ترسیم می‌کند و سپس با اشاره به هر یک، به توضیح آن می‌پردازد، عملاً محصل نابینای خود را از درک محتوای درس محروم کرده است.
هم‌چنین، وقتی مدرسان به سبب ناآشنایی با گستره مهارتی نابینایان، آنان را از پژوهش‌ها و فعالیت‌های علمی معاف می‌کنند، درواقع این گروه را از کسب تجربه و مهارت در حوزه‌های علمی و تحقیقاتی بی‌بهره کرده‌اند. بماند که گروهی از دبیران و استادان اصلاً به حضور محصلان با آسیب بیناییدر کلاس خود تمایلی ندارند و گاهی اساساً اجازه این کار را نمی‌دهند.
تلاش مؤسسه توانگران برای تسهیل تحصیل نابینایان در رشته کامپیوتر
دسترس‌پذیرسازی فضاهای فیزیکی، ابزارها و بسترهای مجازی در مراکز آموزشی نه تنها به تحصیل افراد با نیاز خاص کمک شایان توجهی می‌کند، بلکه سایر افراد هم از مزایای آن بهره‌مند خواهند شد. فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی به اقشار گوناگون جامعه، ازجمله دبیران، استادان و سایر مسئولان نظام‌های آموزشی نیز می‌تواند پذیرش اجتماعی و تعامل صحیح با نابینایان و کم‌بینایان را گسترش دهد. دو اصلی که در نخستین رویداد نابینایان و تحول دیجیتال نیز مورد توجه قرار گرفت.
مؤسسه نابینایان توانگران کارآفرین شیراز که همواره انجام اقدامات مؤثر و کارآمد را در دستور کار خود قرار می‌دهد، این بار هم در قالب کمیته فنی رویداد نابینایان و تحول دیجیتال، سند استانداردهای دسترس‌پذیری نظام‌های آموزشی را در جهت دستیابی به همین اهداف تدوین کرده است.
مرکز آموزش عالی زند نیز به عنوان اولین مرکز آموزشی در کشور، داوطلب شده است که این استانداردها را در چند مرحله پیاده‌سازی کند. امید است این اقدام الگویی باشد برای سایر مراکز آموزشی تا با آگاهی‌بخشی و مناسب‌سازی فضای آموزشی خود، به تحصیل هرچه با کیفیت‌تر افراد با آسیب بینایی کمک کنند.
*******
نویسنده: علاءالدین طاهری سیمکانی
نظر (۰)